ردپای دیجیتالی کودکان در دنیای متاورس
گفت‌وگوی خبرگزاری آنا با محمد آزمون، مدیر عامل راهکارهای هوشمند امین
خبرگزاری آنا: ما کاربران اینترنت با هر اقدامی، حجمی از اطلاعات رفتاری و شخصی را در اختیار سرویس‌دهندگان قرار می‌دهیم. آنها این اطلاعات را برای مقاصد تجاری پردازش می‌کنند. این موضوع وقتی اهمیت دوچندان پیدا می‌کند که کاربران کودک و نوجوان باشند. محمد آزمون، کارشناس و کنشگر فضای مجازی کودک از چالش ردپای دیجیتالی و راهکارهای مدیریت داده‌های شخصی می‌گوید.
محمد آزمون، کارشناس و کنشگر فضای مجازی کودک در گفت‌وگو با خبرگزاری آنا با بیان اینکه کاربران در اینترنت از خود «رد پای دیجیتالی» به‌جای می‌گذارند در این باره گفت: اطلاعات هویتی، رفتار و علایق کاربران در فضای مجازی مجموعه‌ای از داده‌های شخصی را در اختیار سرویس‌دهندگان قرار می‌دهد، اطلاعاتی که در دنیای واقعی در دسترس سرویس‌دهندگان نیست.
وی بر اهمیت ردپای دیجیتالی کاربران کودک تاکید کرد و ابراز داشت: کلان‌داده‌هایی که کودکان هنگام بهره‌گیری از اینترنت و دستگاه‌های هوشمند ایجاد می‌کنند، بینش عمیقی را درباره تمایلات و علایق آنها ارائه می‌دهند.
به دنیای متاورس نزدیک می‌شویم
آزمون به‌عنوان نمونه از طرح بلندپروازانه فیسبوک یاد کرد که حاصل دستیابی به حجم بیکرانی از اطلاعات چندین میلیارد کاربر اینترنت در سراسر دنیا است و در این باره تشریح کرد: بتازگی شرکت فیسبوک مالک شبکه‌های اجتماعی فیسبوک و اینستاگرام و همچنین پیام‌رسان واتس‌اپ نامش را به «متا» تغییر داده و اعلام کرده که آینده‌ی فیسبوک را در متاورس ببینید.
وی ادامه داد: متاورس وقتی است که دنیای واقعی و دنیای مجازی به هم می‌رسند و فیسبوک می‌خواهد با جمع‌آوری اطلاعات کاربران، زندگی واقعی آنها در دنیای مجازی تعریف کند.
این کارشناس فضای مجازی کودک ابراز داشت: امروزه هرآنچه کودکان ما می‌بینند، یاد می‌گیرند، می‌دانند و علاقه دارند را شرکت‌های بزرگ دنیا از چین تا امریکا جمع‌آوری و ذخیره می‌کنند. ناگفته نماند نوجوانان گاهی بیشتر از بزرگسالان در شبکه‌های اجتماعی فعال هستند و بخش مهمی از محتوای شبکه‌های اجتماعی را، آنها تولید و منتشر می‌کنند. بیشتر کاربران شبکه‌های اجتماعی لایکی و تیک تاک نوجوانان هستند.
وی ادامه داد: گوگل، فیسبوک، اینستاگرام، واتس‌اپ و همچنین تولیدکنندگان دستگاه‌های هوشمند مانند سامسونگ، اَپِل، ایسوز، شائومی، هواوی، لنووو و… این داده‌ها و اطلاعات را که باید صرف شکل دادن به شخصیت مستقل و بینش درست فرزندان ما از زندگی و جامعه بشوند را بدون آگاهی ما برای اهداف تجاری بکار می‌گیرند و اینگونه برای ما و فرزندان ما سبک زندگی طراحی می‌کنند.
قوانین چقدر بازدارنده بوده‌اند؟
آزمون به یافته‌های پژوهشی مؤسسه اوپن کانست درباره «نظارت بر کودکان در مدارس» استناد کرد و گفت: در طول سال 2020 که بخاطر کرونا، آموزش بصورت آنلاین بود، کودکان کانادایی بوسیله نظارت پیشرفته و فناوری مدیریت هویت، ردیابی شده‌اند. توجه داشته باشیم که این پژوهش مسئولان مدرسه و نهادهای دولتی را بشمار نیاورده است.
وی افزود: بر پایه این پژوهش گوگل و چارچوب رضایت و شفافیتِ اداره تبلیغاتِ تعاملی اروپا IAB در حال جمع‌آوری کلان‌داده‌های کودکان از بسترهای آموزش الکترونیکی، یوتیوب و… هستند، اما بدون رضایت، شفافیت یا اجازه از کاربران.
این کارشناس فضای مجازی کودک تصریح کرد: این پژوهش نشان داده است که قوانین حریم خصوصی خدمات آموزش الکترونیکی در اتحادیه اروپا و سپر حریم خصوصی در امریکا رعایت نمی‌شود و پدران و مادران و همچنین معلمان از این موضوع بی‌اطلاع هستند.
مدیرعامل شرکت دانش بنیان راهکارهای هوشمند امین تاکید کرد: در کانادا و اتحادیه اروپا نظارت و جمع‌آوری داده‌های کودکان و تجاری‌سازی آن غیرقانونی است. اما خدمات‌‌دهندگان آمریکایی (داده‌های غیر آمریکایی) را با قانون نظارت بر اطلاعات خارجی ایالات متحده (FISA) بدون شفافیت یا رضایت، جمع‌آوری و تجاری‌سازی می‌کنند. این نتایج در همه جای دنیا که به اینترنت دسترسی دارند صادق است.
آیا می‌توانیم رد پا نداشته باشیم؟
این کارشناس و کنشگر فضای مجازی کودک با بیان اینکه راه رفتن در اینترنت همیشه ردپا دارد، اما می‌توانیم ردپای خود یعنی داده‌های شخصی را مدیریت کنیم، در این زمینه سه راهکار پیشنهاد کرد و در تبیین آنها ابراز داشت: راهکار قانونی که در دست نهادهای حاکمیتی است اما راهکار تربیتی و بهره‌گیری از ابزارهای فناورانه در اختیار پدران و مادرها است. در حوزه تربیتی لازم است پدران و مادران به فرزندان خود بیاموزند که اطلاعات شخصی از نام کامل، محل زندگی، مدرسه تا علاقه‌مندی‌ها و ارتباطات خود و دیگر اعضای خانواده را در هر جایی منتشر نکنند.
آزمون با بیان اینکه برخی ابزارهای فناورانه امکاناتی برای حفاظت از داده‌های شخصی کودکان دارند به عنوان نمونه از تبلت ایرانی نارتب یاد کرد و گفت: در راه‌انداز اولیه تبلت کودک نارتب، حساب کاربری گوگل ساخته نمی‌شود بلکه بصورت پیش‌فرض حساب کاربری نارتب ایجاد می‌شود اما گوگل حذف نشده بنابراین هرکس بخواهد از سرویس‌های گوگل استفاده کند می‌تواند به حساب گوگل خود وارد بشود، چون خیلی از اپلیکیشن‌ها به سرویس‌های گوگل نیاز دارند. اما وقتی کاربر به محیط کاربری نارتب وارد می‌شود دیگر دسترسی گوگل قطع می‌شود و گوگل به اطلاعات کاربر دسترسی ندارد.
مدیر عامل شرکت دانش بنیان راهکارهای هوشمند امین افزود: محیط کاربری نارتب برای کودک سفارشی‌سازی شده است بنابراین دو قسمت اصلی دارد: یک لانچر یا محیط محتوایی و یک محیط اپلیکیشنی. در محیط محتوایی کاربر می‌تواند ویدئو ببیند، کتاب صوتی گوش بدهد و مطالب آموزشی را ببیند و بخواند. در محیط اپلیکیشنی هم کاربر می‌تواند بازی کند و از اپلیکشن‌های مختلف استفاده کند. تنظیمات سطح دسترسی همه اینها در اختیار پدر و مادر است و آنها می‌توانند تعیین کنند که کودک از چه محتوایی استفاده بکند یا در دسترس او نباشد و اگر می‌خواهد استفاده کند در چه بازه زمانی این اتفاق بیافتد و این اطلاعات در اختیار گوگل یا تولید کننده خارجی قرار نمی‌گیرد.
وی تصریح کرد: سیستم‌عامل نارتب در ایران سفارشی‌سازی شده و روی آن لانچر و ابزار مدیریت تبلت توسط والدین پیاده‌سازی شده از همین رو سیستم عامل در اختیار ماست و دسترسی خارجی را کنترل کرده‌ایم و در خود نارتب هم دریافت هر داده‌ای از کاربر مانند توزیع جغرافیایی، استفاده از اپلیکیشن‌ها و زمان استفاده و …. وابسته به کسب اجازه از کاربر است.
آزمون با بیان اینکه نارتب به دلیل همین نوآوری جایزه فاب طلایی محصول فناورانه را کسب کرده است تصریح کرد: بازخوردهایی که مخاطبان آگاهانه و ارادی در اختیار ما قرارداده‌اند باعث شده چند مرحله این خدمات را بنا بر درخواست آنها بروزرسانی کنیم مثلا یکی از والدین به ما گفت «من اصلا نمی‌خواهم کودک من ویدئو ببیند، من فقط می‌خواهم کتاب صوتی گوش بدهد» بنابراین ما این امکان را دادیم که پدر و مادر نه تنها روی تک تک محتواها بلکه روی قالب محتوایی هم بتوانند تنظیمات داشته باشند.