تأثیرات مثبت و منفی کارتون بر رفتار و رشد کودک

علیرضا زارعی، مدیر عامل هلدینگ امین در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم: تماشای کارتون روش خوبی برای آموزش سنت‌ها و اسطوره‌های ملّی به فرزندان است و برخی دیگر از کارتون‌ها اساساً برای بزرگسالان ساخته شده و حاوی برخی اشاره‌های نامتعارف هستند.

از زمان پیدایش فیلم‌های انیمیشنی بیش از یک قرن گذشته و چندین نسل از کودکان با تماشای آنها بزرگ شده‌اند و سال‌هاست که کارتون‌ها مهم‌ترین سرگرمی کودکان هستند، از همین رو تأثیرات مثبت و منفی کارتون‌ها نقش بسزایی بر رشد شناختی و رفتار کودک دارند. علیرضا زارعی کارشناس و کنشگر فضای مجازی کودک از تأثیرات کارتون بر کودکان می‌گوید و راهکارهایی برای مقابله با اثرات منفی آن ارائه می‌دهد.

زارعی با بیان اینکه کارتون‌ها به فرایند یادگیری سرعت می‌بخشند، ابراز داشت: کارتون‌های آموزشی که اشکال، اعداد و رنگ ها را آموزش می دهند، می توانند مفاهیم اساسی را در قالبی جذاب، سرگرم کننده و تعاملی به کودکان بیاموزند و در نتیجه یادگیری را به یک فعالیت لذت بخش تبدیل کنند.

این کارشناس فضای مجازی کودک تشریح کرد: تماشای کارتون روش خوبی برای آموزش آداب و رسوم، سنت‌ها، تاریخ و اسطوره‌های ملی و محلی به فرزندان است. نسخه‌های متحرک رامایانا یا مهابهاراتا می‌تواند به بچه‌ها درباره اسطوره‌های هندی بیاموزد، یا مجموعه پهلوانان و قصه‌های شکرستان که مبتنی بر فرهنگ ایرانی هستند و مجموعه کارتون سگ‌های نگهبان آموزه‌هایی درباره اخلاق نیکو، مهربانی و جوانمردی دربردارند.

وی در ادامه گفت: کارتون‌های مناسب می‌توانند به رشد مهارت‌های شناختی کودک کمک کنند و درک منطق، توانایی استدلال، پردازش دیداری و شنیداری و توجه پایدار و انتخابی کودک را ارتقا بدهد.

وی افزود: برخی کارتون‌ها به کودکان در رشد توانایی‌های زبانی بویژه زبان مادری کمک می‌کنند و بچه‌ها می‌توانند تلفظ و نحوه صحبت کردن خود را نیز بهبود ببخشند.

زارعی تماشای کارتون را موجب افزایش تخیل و خلاقیت کودکان دانست و در این باره تصریح کرد: کودک می‌تواند با الهام‌گرفتن از رویداهای کارتونی به ایده‌های جدیدی فکر کند و بر اساس کارتون‌هایی که تماشا می‌کند، داستان‌ها یا آثار هنری جدیدی ارائه کند.

این کارشناس فضای مجازی کودک با بیان اینکه کارتون‌های بامزه استرس را از بین می برند، در این باره گفت: کودکان آستانه خنده پایینی دارند و براحتی با حرکات و گفتار بامزه شخصیت‌های کارتونی می‌خندند و خندیدن استرس را کاهش می‌دهد.

تاثیر منفی تماشای کارتون بر کودکان

زارعی خشونت را یکی از عناصر مهم برخی کارتون‌های مهیج دانست و در این باره تاکید کرد: تماشای کارتون‌هایی که خشونت را به تصویر می‌کشند می‌تواند کودکان را به خشونت در زندگی واقعی تشویق کنند. همچنین وقتی برای شخصیت‌های کارتونی پس از تجربه خشونت، تصادف و حتی انفجار هیچ اتفاق خاصی نمی‌افتد، کودکان درک نادرستی از آسیب و درد پیدا می‌کنند. برای مثال، شخصیت‌های تام و جری، دونده جاده(میگ میگ) اغلب به یکدیگر ضربه می‌زنند یا باعث سقوط یکدیگر از ارتفاع می‌شوند اما هیچ آسیبی به جسم آنها وارد نمی‌شود.

این کارشناس فضای مجازی کودک درباره الگوهای نامناسب و گمراه‌کننده یادآور شد: کودکان قهرمانان کارتونی را بُت می‌دانند، آرزو دارند شبیه آنها باشند، بنابراین رفتار آنها را شبیه‌سازی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند، برخی قهرمانان عادت‌های نادرست را تشویق می‌کند یا نسبت به موجودات دیگر بی‌مسئولیت هستند. گاهی کارتون‌ها پیام‌های نادرستی به کودکان می‌دهند، پرخاشگری را تشویق می‌کند و رفتارهای زشت را ترویج می‌دهند. اینها می‌تواند بر رفتار کودک شما تأثیر بگذارد و باعث شود که او فکر کند پرخاشگری، بداخلاقی یا خشن بودن طبیعی و حتی خوب است.

زارعی بازگو کرد: در برخی کارتون‌هایِ نسل جدید قهرمانان کودک رفتارهای سرکش و گستاخانه‌ای در برابر بزرگترها  نشان می‌دهند یا ادبیات گفتاری برخی شخصیت‌های انیمشینی مناسب تماشاگران کودک نیست.

وی تاکید کرد: برخی دیگر از کارتون‌ها اساسا برای بزرگسالان ساخته شده و حاوی برخی اشاره‌های جنسی هستند که در فرهنگ ما برای بزرگسالان هم مناسب نیست.

زارعی همچنین به آسیب‌های جسمی ناشی تماشای بی‌رویه کارتون‌ها اشاره کرد و ابراز داشت: تماشای پیوسته و طولانی صفحه نمایش و در نتیجه کم تحرکی  موجب چاقی، ضعف بینایی و کمبودهای تغذیه‌ای می‌شود.

راهکارهایی برای مقابله با عوارض کارتون بر کودک

با فرزند خود کارتون تماشا کنید

این کارشناس فضای مجازی کودک گفت: تماشای یک کارتون با بچه‌ها به شما این امکان را می‌دهد که به آنچه می‌بینند، نظارت کنید و همچنین واکنش آنها را به رویدادهای مختلف در روند داستان مشاهده کنید. همچنین به شما کمک می‌کند تا با فرزندتان ارتباط بهتری برقرار کنید. با شناختن شخصیت کارتونی مورد علاقه آنها و خندیدن با آنها به شما با طرز فکر کودک خود بیشتر آشنا می‌شوید و می‌توانید رابطه خود را با کودکتان بهبود ببخشید.

کارتون‌های مناسب یا آموزشی را انتخاب کنید

زارعی تاکید کرد: به فرزندتان اجازه دهید فقط کارتون‌های آموزشی یا متناسب با سن را تماشا کند که رفتار منفی را به تصویر نمی‌کشد یا تشویق نمی‌کند.

تفاوت بین کارتون و واقعیت را توضیح بدهید

وی در ادامه گفت: تفاوت بین کارتون و واقعیت را برای کودک خود توضیح دهید. به کودک خود بیاموزید که چه چیزی مضر است، چه چیزی قابل قبول است و چه چیزی واقع بینانه نیست. به عنوان مثال، می‌توانید به فرزندتان توضیح دهید که اگرچه به نظر می‌رسد شخصیتی پس از تجربه خشونت، سالم فرار کرده است، اما در زندگی واقعی اینطور نیست.

برای تماشای کارتون برنامه زمانی تعیین کنید

این کارشناس فضای مجازی کودک خاطرنشان کرد: قانونی را تعیین کنید که زمان تماشای تلویزیون یا کارتون را به مدت 1 ساعت در روز، به ویژه برای کودکان خردسال، محدود کند. آنها را تشویق کنید که به جای نشستن و تماشای کارتون، بیرون بروند و بازی کنند.

از ابزارهای مدیریت و نظارت استفاده کنید

زارعی توصیه کرد: از برنامه‌های کنترل والدین که دارای نرم افزار نظارت و فیلتر هستند برای فیلتر کردن محتوای نامناسب و قفل کردن محتوایی که نمی خواهید فرزندتان به آن دسترسی داشته باشد استفاده کنید. تبلت کودک امکان بسیار خوبی برای مدیریت زمان و مدیرت محتوا در اختیار والدین قرار می دهد.

به رده‌بندی سنی و تحلیل‌های روانشناسانه توجه کنید

وی در پایان تصریح کرد: در تمام دنیا محتوای کودک رده‌بندی سنی می‌شود، توجه داشته باشیم که هر کارتونی برای هر کودکی در هر سنی مناسب نیست، مثلا مخاطب کارتون بچه رییس، بزرگسالان هستند چون اساسا هدف آن تشویق فرزندآوری است خوشبختانه در ایران سامانه رایگان چی خوبه به تحلیل و رده‌بندی سنی انیمیشن‌ها می پردازد.